25 września 2023 | Kazimierz Biskupi

DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW BUDŻETU PAŃSTWA.

PRACE KONSERWATORSKIE I RESTAURATORSKIE PRZY KAMIENNYM PORTALU Z 1508R. - ETAP I W KLASZTORZE BERNARDYNÓW, OBECNIE MISJONARZY ŚWIĘTEJ RODZINY W KAZIMIERZU BISKUPIM.

DOFINANSOWANIE 80.000,00 ZŁ

CAŁKOWITA WARTOŚĆ 90.389,05 ZŁ

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i Pięciu Braci Męczenników wraz z klasztorem został ufundowany w 1514 roku przez biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego i jego brata Mikołaja właścicieli Kazimierza Biskupiego od 1504 roku. W związku z kultem Pięciu Braci Męczenników na tym terenie, biskup Jan Lubrański sprowadza do Kazimierza Biskupiego oo. Bernardynów. Pierwsi zakonnicy przybywają 26 września 1514 r. i zamieszkują w drewnianych zabudowaniach tymczasowych. Budowa kościoła trwała do 1518 roku, a klasztoru do ok. 1520 r.

W krużgankach klasztoru zachowały się dwa bardzo cenne, późnogotyckie portale dedykowane fundatorowi klasztoru biskupowi Janowi Lubrańskiemu: drewniany z 1520 roku (fot. 1) oraz kamienny z 1508 r. (fot. 2). Istnieje przypuszczenie, że kamienny portal został przeniesiony ze Słupcy, dokąd biskup Jan Lubrański pragnął pierwotnie sprowadzić  oo. Bernardynów.

Fot. 1. Kazimierz Biskupi, klasztor pobernardyński, portal drewniany z 1520 r., stan zachowania w 2022r.

 Fot. 2. Kazimierz Biskupi, klasztor pobernardyński, portal kamienny z 1508 r., stan zachowania w 2022r.

 Przedmiotem rozpoczętych w 2023 r. prac konserwatorskich jest portal kamienny, usytułowany w przejściu z krużganków do kościoła (fot. 2 i 3). Jego historia jest bardzo bogata, co można wnioskować ze stanu jego zachowania.

 Fot. 3. Kazimierz Biskupi, klasztor pobernardyński, plan kościoła i klasztoru przed 1856 r., zaznaczono miejsce występowania portalu kamiennego¹

Bazując na dostępnych, na obecnym stanie badań, fotografiach z XX wieku możemy prześledzić ostatnią historię portalu.

Pierwsza z fotografii przedstawia portal w klasztorze pobernardyńskim 16.04.1914 r. (fot. 4). Stan zachowania portalu już w ówczesnym czasie był bardzo zły. Szczególnie zniszczone były ościeża portalu oraz bloki cokołowe. Zwraca uwagę również silnie zdegradowany mur wokół portalu, co przyczyniło się do utraty stabilności ościeży, szczególnie po stronie lewej. Z analizy materiału ikonograficznego należy wnioskować, że przedstawione na fot. 4 miejsce ekspozycji nie jest  tożsame z obecnym.

Fot. 4. Kazimierz Biskupi, klasztor pobernardyński, portal kamienny, stan w 1914 r.²

W kolejnych latach następowały postępujące po sobie ingerencje zmieniające wygląd obiektu. Przedstawione zostały na zestawieniu poniżej (fot. 5)

 Fot. 5. Kazimierz Biskupi, klasztor pobernardyński, portal kamienny, stan kolejno w 1914 r. (A), w latach 60. XX w. (B), przed 1994r. (C) i obecnie

Najistotniejsze zmiany w ostatnich 100 latach to:

1. Przeniesienie portalu w obecne miejsce (przejście do kościoła), rozsunięcie ościeży i poszerzenie otworu drzwiowego pomiędzy 1914 r. a latami  XX w.
2. Przemalowanie całego portalu kamiennego brązową farbą olejną przed 1994 r.
3. Częściowe usunięcie przemalowania olejnego po 1994 r.

W 2022 r. przeprowadzono wstępne badania obiektu i na ich podstawie opracowano wytyczne i program konserwacji portalu oraz decyzję WWKZ delegatura w Koninie na prowadzenie prac konserwatorskich przy obiekcie wpisanym do rejestru zabytków.

Biorąc pod uwagę wartość historyczną, naukową, artystyczną oraz stan zachowania późnogotyckiego portalu kamiennego (1508 r.) z klasztoru pobernardyńskiego w Kazimierzu Biskupim  przyjęto następujące wytyczne konserwatorskie:

1. Przeprowadzić prace konserwatorskie zgodzie z zasadami konserwacji zachowawczej, z poszanowaniem materii oryginalnej będącej nośnikiem idei twórcy, z jednoczesnym przewróceniem walorów estetycznych.
2. Przywrócić pierwotną formę architektoniczną portalu, poprzez przesunięcie ościeży w ich oryginalne miejsce.
3. W trakcie prac należy usunąć materiały stanowiące zagrożenie dla obiektu, czyli przemalowania XX w. oraz usunąć olej z porów kamienia.
4. Wymienić współczesne drewniane skrzydła drzwiowe w przejściu do kościoła na metalowe, stylistycznie skorelowane z formą portalu.

1. Program prac konserwatorsko-budowlanych

__________________________________________________________________________

Zgodnie z podanymi wyżej wytycznymi program prac konserwatorsko-restauratorskich powinien obejmować będzie następujące czynności:

1. Rozszerzenie badań konserwatorskich, celem poszukiwania ewentualnych śladów polichromii i analizę warstw barwnych.
2. Przeprowadzenie badań porównawczych z warstw barwnych z bloków zachowanych z portalu w Akademii Jana Lubrańskiego w Poznaniu.
3. Analizę materiałów budowlanych (kamień i wtórne zaprawy oraz tynki odwrocia).
4. Usunięcie tynku z odwrocia belki nadproża.
5. Przesunięcie ościeży na ich oryginalne miejsce (wykucie bruzdy, stemplowanie nadproża, przesunięcie i połączenie bloków kamiennych zaprawą, zamurowanie powstałych otworów w murze, otynkowanie i pomalowanie).
6. Wykonanie prób usuwania resztek wtórnego przemalowania oraz przeolejenia kamienia (metody: ablacja laserowa oraz zmydlanie).
7. Wzmocnienie warstw malarskich stanowiących ślady polichromii.
8. Oczyszczenie powierzchni kamienia z pozostałości farby olejnej, wybraną metodą.
9. Usunięcie spolimeryzowanego oleju z porów kamienia.
10. Usunięcie niestarannie założonych kitów oraz zapraw spoinujących.
11. Uzupełnienie niewielkich ubytków w kamieniu zaprawą dobraną pod względem właściwości do kamienia.
12. Spoinowanie bloków kamiennych.
13. Scalenie kolorystyczne portalu z uwzględnieniem odkrytych śladów polichromii (już na tym etapie badań stwierdzono zieleń i czerwień w herbach Godziemby).
14. Wykonanie metalowych wrót do kościoła według projektu uzgodnionego z WWKZ delegatura w Koninie.

W roku 2023 zrealizowane zostaną prace zgodnie z podanym programem w zakresie odpowiadającym punktom 1-10.

¹ Kazimierz Biskupi, Pobernardyński zespół klasztorny, historia, kultura, społeczność, praca zbiorowa pod red. R. Jabłoszyńskiego, 2021, s. 16.

² Ibidem, s. 80.